ASS = moeite met sociale interactie

Communiceren is zoveel meer dan alleen het gebruik van woorden. Een groot deel van onze communicatie bestaat uit non-verbale elementen zoals lichaamstaal, de toon waarop we praten en de strekking die onze woorden hebben. Daardoor zeggen we vaak iets anders dan we bedoelen. Iemand die aan een ober vraagt: ‘Mag ik nog een glaasje?’ zou verbaasd staan kijken als de ober met enkel een leeg glas aan kwam zetten. Je verwacht toch dat dit glas gevuld is met een of ander drankje. Dat is een onzichtbare afspraak.

Dergelijke onzichtbare afspraken maken sociale interactie lastig voor mensen met autisme. Een van de kenmerken van autisme is namelijk een beperkte ‘theory of mind’. Dat is het vermogen om je in te leven in wat een ander denkt of voelt. Mensen met ASS reageren vaak egocentrisch, vanuit hun eigen perspectief. Dat is overigens niet hetzelfde als egoïstisch. Een egoïstisch persoon zet zijn eigen belang doelbewust voorop omdat hij op eigen gewin uit is, terwijl iemand met autisme egocentrisch reageert, omdat de vaardigheid om de wereld vanuit het perspectief van de ander te zien bij hem slechts in beperkte mate aanwezig is.

Spiegelen

Dit houdt onder andere in dat autistische mensen moeite hebben met alledaagse omgangsvormen. Een web van onzichtbare sociale regels vormt de ruggengraat van onze samenleving. De meeste mensen voelen deze regels instinctief aan. Kinderen leren al jong hoe ze met andere mensen om moeten gaan door na te apen wat hun ouders doen. Onbewust spiegelen ze dit gedrag en vervolgens leggen ze verbanden met vergelijkbare situaties. Zo leren kinderen spelenderwijs hoe ze zich moeten gedragen.

Autistische kinderen kunnen niet zo goed spiegelen. Zij voelen hun ouders niet automatisch aan en maken ook niet uit zichzelf een transfer naar vergelijkbare situaties. Daarom moeten zij alle sociale regels een voor een uit het hoofd leren. En dat zijn er nogal wat.

Al die ongeschreven regels maken het voor mensen met autisme lastig om zich soepel door het sociale leven te bewegen. Zij gedragen zich vaak onhandig, omdat ze nu eenmaal een blinde vlek hebben op sociaal gebied. Die blinde vlek maakt de wereld erg onvoorspelbaar voor hen, want mensen reageren vaak anders dan zij hadden verwacht. Daarom houden autisten ook zo van regels. Die vormen hun houvast.

Sociale encyclopedie

Als ouders weten wij inmiddels dat onze jongens de sociale regels niet vanzelf van ons overnemen, daarom fungeren wij in sociale situaties als tolk. Op het moment dat er iets gebeurt dat mijn kinderen niet begrijpen, verwoord ik voor hen wat er aan de hand is of leg ik uit wat mensen eigenlijk bedoelen met hun woorden. Ook vertel ik de jongens dan hoe ze een volgende keer zouden kunnen reageren. Op deze manier leggen we een sociale encyclopedie aan voor onze kinderen. Al zal die helaas nooit volledig zijn.